|
|
Для урока-игры по истории для 8 классаДата рождения: 9 ноября 1963 года Образование: высшее Учебное заведение: · Уфимский авиационный институт им.С.Орджоникидзе, 1986 год, специальность «Инженер-технолог» · Сибайский институт (филиал) Башкирского государственного университета, 2010 год, специальность «Учитель истории» Педагогический стаж: с 2005 года
Рахимова Таслима Харисовна работает в МОБУ СОШ с.Нигаматово с 2005 года. Учитель истории и ИКБ первой категории, аттестацию прошла в 2011-2012 учебном году. Ведет уроки истории, истории и культуры Башкортостана. Рахимова Т.Х. в своей педагогической деятельности стремится не только к традиционному усвоению учебного материала, но и к развитию интеллекта, креативного мышления, формированию гражданских позиций, воспитанию патриотизма и нравственных качеств учащихся. На уроках использует различные формы организации уроков: уроки-семинары, уроки-презентации, уроки-беседы, уроки-игры. Она одной из первых начала использовать на уроках информационно-коммуникационные технологии и электронные учебники и пособия. Использование ИКТ в процессе обучения дает возможность повышать мотивацию к учебе, развивать у учащихся любознательность и умение самостоятельно находить дополнительные знания. Ведется большая краеведческая работа: учащиеся занимаются научно-исследовательской деятельностью по различным темам и изучают историю родного края. При прохождении аттестации Рахимова Т.Х. с целью обобщения и распространения педагогического опыта выступила с рефератом на районном учебно-методическом семинаре, который проходил на базе МОБУ СОШ с.Нигаматово в феврале 2012 года. Тема реферата «Использование средств массовой информации и сети Интернет на уроках ИКБ». Как учитель истории и культуры Башкортостана, Рахимова Т.Х. в 2012-2013 учебном году была членом экспертной комиссии при прохождении аттестации учителей МОБУ СОШ с.Яратово, лицея-интерната г.Баймак, при защите рефератов и творческих проектов учителей ИКБ. В 2013-2014, 2014-2015 учебных годах работала в составе жюри муниципального этапа ВОШ и районного конкурса исследовательских работ школьников в рамках Малой академии наук. В период работы заместителем директора по воспитательной работе Рахимова Т.Х. показала высокие организаторские и творческие способности. Ею были подготовлены и проведены такие внеклассные мероприятия: “Фестиваль дружбы”, “Их һеҙ, матур ҡыҙҙар”, “Һылыуҡай”, “Жемчужина Башкортостана”, творческий вечер, посвященный З.Биишевой и многие другие. Вела постоянную работу по улучшению связи школы с родителями, с неблагополучными семьями, а также по устройству на временную работу учащихся во время летних каникул через центр занятости населения г.Баймак.
1. Рахимова Разима Ш., призер районной олимпиады по истории и культуре Башкортостана, 2009 год 2. Кусеев Ислам Х., 3 место районном конкурсе исследовательских работ учащихся, посвященном 90-летию Башкирской автономии, 2009 год 3. Уразбаев Динар Г., 3 место в районном конкурсе сочинений, посвященном Году укрепления семейных ценностей, 2008 год 4. Ахмерова Гульфина Ф., Каримова Айбика А., призеры районного конкурса исследовательских работ школьников в рамках МАН по истории и культуре Башкортостана, 2010 год 5. Кашапова Рамиля Т., призер районной олимпиады по истории и культуре Башкортостана, 2009 год 6. Кашапова Рамиля Т., 3 место в районном конкурсе исследовательских работ “Юный этнограф”, 2010 год 7. Мурзагалина Загида Т., 3 место в региональном конкурсе исследовательских работ “История ХХ века глазами очевидцев”, 2013 год 8. Хасанова Гульгена Х., победитель в номинации “Юный краевед” в районном конкурсе исследовательских работ школьников в рамках МАН по истории и культуре Башкортостана, 2013 год 9. Ягудина Миляуша Р., призер районной олимпиады по истории и культуре Башкортостана, 2015 год 10. Расулев Арслан В., призер олимпиады по истории в СиБГУ, 2015 год Достижения учителя 1. Районный конкурс сочинений “Загадочный арабский мир”, призер, 2011г. 2. Районный конкурс авторских стихотворений, посвященный Году Учителя, победитель в номинации “Шиғырҙарым – алтын кәрәҙ”, 2010 год 3. Республиканский конкурс авторских стихотворений “Этих дней не смолкнет слава”, посвященный 70-летию Победы в Великой Отечественной войне, призер, 2014г. 4. Публикация научных статей в сборниках “Историческое, институциональное и социокультурное развитие Уральского региона: история и современность”, 2010, 2011г. 5. Участник республиканского семинара координаторов воспитательной деятельности “Профилактика правонарушений, асоциального поведения подрастающего поколения через различные формы воспитательной работы”, 2012 год
для урока-игры по истории для 8 класса «ИСТОРИЧЕСКИЕ ЛИЧНОСТИ В ЛЕТОПИСИ МОЕЙ СТРАНЫ»
Задание: Из букв составьте крылатое выражение Желаю удачи!
Тема: Бола заманы: Ватанды ҡотҡарыу. Маҡсат: 1. Уҡыусыларға Бола заманында Рәсәйҙә барған тарихи ваҡиғалар тураһында мәғлүмәттәр биреү. 2. Уҡыусыларҙың фекерләү һәм һығымталар яһау һәләттәрен үҫтереү. 3. Халыҡ берҙәмлегенең һәм Икенсе ополчениеның әһәмиәтен күрһәтеү. Гражданлыҡ, яуаплылыҡ, илһөйәрлек тойғолары тәрбиәләү. Йыһаз: видеопроектор, презентация “Бола заманы шәхестәре”, карта №32. Ҡатнаш дәрес. Дәрес барышы I. Өйгә эште тикшереү 1. Бола заманы башланыр алдынан (портреттар буйынса һөйләү). 2. Бола заманының хронологик сиктәрен билдәләгеҙ (1598-1613). 3. Бола заманы башланыу сәбәптәрен әйтегеҙ. 4. Был портреттарҙа кемдәр һүрәтләнгән? Улар тураһында һөйләгеҙ. 5. Бола заманының беренсе этабы нисек тамамланған?
II.Яңы тема Яңы тема планы 1. “Тушино ҡарағы”. Интервенция. Семибоярщина. 2. Беренсе ополчение. 3. Икенсе ополчение һәм Ватанды ҡотҡарыу. 4. Эҙемтәләр һәм әһәмиәт. Лжедмитрий II портреты һәм карта буйынса уҡытыусы һөйләй: 1607й. йәйендә Речь Посполитаяла тағы бер ялған батша – Лжедмитрий барлыҡҡа килгән. Маҡсаты: Мәскәү һәм Рәсәй тәхете. - Тушинола лагерь – “Тушино ҡарағы”; - Асыҡларға кәрәк: Ни өсөн Лжедмитрийға эйәргәндәр? (ябай халыҡ: изге күңелле батша, яҡшы тормош өмөт иткән; дворяндар: Василий Шуйскийҙан риза түгел; Рим папаһы – Рәсәйҙә католик динен таратыу); - Рәсәй икегә бүленгән: В.Шуйский (Себер, Смоленск, Коломна, Рязань, Т.Новгород, Ҡазан) һәм Лжедмитрий (башҡа төбәктәр) яҡлы. Рәсәй Швециянан ярҙам һорай. Рус-швед ғәскәре башында М.Скопин-Шуйский. Мәскәүҙе блокаданан ҡотҡарыу. 1609 йыл, көҙ – поляк короле Сигизмунд: Мәскәүгә юл. Смоленск өсөн һуғыш. 1611 йыл 3 июнь Смоленск ҡолаған. Мәскәү ҡурҡыныс алдында: бер яҡта поляктар, икенсе яҡта – баш күтәреүселәр. 1610 йыл 17 июль – В.Шуйский тәхеттән төшөрөлә. Семибоярщина. Королевич Владислав Рәсәй тәхетенә дәғүә итә. Граждандар һуғышына поляк һәм швед интервенттары килеп ҡушылған. Һығымта яһайбыҙ: Рәсәйгә сит ил баҫҡынсылары тарафынан (поляк, швед) яулап алыныу ҡурҡынысы янай (һығымтаны уҡыусылар яһай). Һүҙлек эше: семибоярщина, интервенция. Гермоген: Ватан ҡурҡыныс аҫтында! (Гермоген – Дон казагы-Ҡазанда священник-монах-архиепископ-патриарх). Беренсе ополчение. Халыҡ аҡылына килгән, бүленеүҙе туҡтатҡан. Граждандар һуғышы азатлыҡ һуғышына әүерелә башлаған. Мәскәүҙә янғын. Беренсе ополчение маҡсатына өлгәшмәй (ополчение башлыҡтары үҙ-ара низағлаша – берҙәмлек юҡ!). Икенсе ополчение. 1612 йыл. Т.Новгородта земство старостаһы К.Минин ополчение ҡаҙнаһын булдыра. Воевода Д.Пожарскийға Т.Новгород халҡы үтенес менән мөрәжәғәт итә – Икенсе ополчениены етәкләргә. Дәреслек менән эш: Бөтә ер советы эшмәкәрлеге. Һығымта: Халыҡ берләшкән, аныҡ маҡсат барлыҡҡа килгән – Ватанды ҡотҡарыу, дошмандарҙан азат итеү (һығымта бергә яһала). 1613 йыл 21 февраль – Земство соборы (ҡатламдар вәкилдәре): батша һайлау. Тәхеткә Иван Грозныйҙың беренсе ҡатыны Анастасия Захарьина-Романованың туғаны – Михаил Федорович Романов килә. Ниндәй һығымта яһайбыҙ? Тәхет өсөн талаш туҡтатыла. Килешеүҙәр: Рәсәй ерҙәрен юғалта. Швеция (Столбово) – Фин ҡултығы яр буйҙары; Речь Посполитая (Деулино) – Смоленск өйәҙе, Чернигов, Путивль ҡалалары.
III. 1.Дәрестең темаһы һәм маҡсаты – Ватанды ҡотҡарыу 2.Тарихи шәхестәрҙән кемдәрҙең исемдәре иҫегеҙҙә ҡалды? Уларҙың исемдәре нисек мәңгеләштерелгән? (һәйкәлдәр) 3.Еңеүгә өлгәшеү өсөн төп шарт нимә булған? (берҙәмлек) 4.Еңеүҙең әһәмиәтен асыҡлау. 5.Был һуғыштарҙа башҡорттар ҡатнашҡанмы – нисек уйлайһығыҙ?
IV. Өйгә эш: §9, һорауҙар, документтар ДӨЙӨМ ТАРИХ БУЙЫНСА ДИДАКТИК МАТЕРИАЛ 5 класс өсөн административ-контроль эш һорауҙары 1-се вариант 1. Хаммурапи ниндәй дәүләттең батшаһы булған? а) Египет б) Вавилония в) Ассирия г) Йәһүд 2. Ҡытайҙа ике ҙур йылға аға а) Һинд, Ганг б) Тигр, Евфрат в) Хуанхэ, Янцзы 3. Тап килтереп яҙ: 1) шахмат, сәй, мамыҡ туҡыма а) Финикия 2) компас, дары, ебәк туҡыма б) Греция 3) буяулы ҡабырсаҡ, алфавит в) Һиндостан г) Ҡытай 4. Боронғо Грецияның ике данлыҡлы поэмаһы - ... 5. Төшөп ҡалған һүҙҙәрҙе яҙығыҙ: а) Иң тәүге яҙма закондарҙы ... сығарған. Закондарҙы ... бағанаға яҙып, кешеләр күп йөрөгән ергә ултыртҡандар. Яҙма закондар дәүләттә ... булдырған. б) Немец археологы ... 7 йәшендә ... һуғышы тураһында ишеткән. Үҫкәс, археолог һөнәрен өйрәнгән һәм боронғо грек ҡалалары ..., ... тапҡан. 6. “Ыҙғыш алмаһы” – нимәне аңлата? 7. Һүҙҙәрҙе аңлатығыҙ: миф, демос, цивилизация 8. Я.э.т. 776й. Ниндәй ваҡиға булған? 9. Папирусты ... уйлап тапҡан. 10. Төшөп ҡалған һүҙҙе яҙығыҙ: Бөйөк Ҡытай ...
2-се вариант 1. Соломон ниндәй дәүләттең батшаһы булған? а) Египет б) Вавилония в) Ассирия г) Йәһүд 2. Двуречьела ике ҙур йылға аға а) Һинд, Ганг б) Тигр, Евфрат в) Хуанхэ, Янцзы 3. Тап килтереп яҙ: 1) Будда а) Финикия 2) Конфуций б) Греция 3) Минос в) Һиндостан г) Ҡытай 4. Боронғо Һиндостандың ике данлыҡлы поэмаһы - ... 5. Төшөп ҡалған һүҙҙәрҙе яҙығыҙ: а) Донъяның ете мөғжизәһенең береһе ... һаҡланып ҡалған. Уларҙы ... өсөн төҙөгәндәр. Улар ... урынлашҡан.
6. “Ахиллес үксәһе” – нимәне аңлата? 7. Һүҙҙәрҙе аңлатығыҙ: жрец, граждан, аристократ. 8. Я.э.т. 1200й. Ниндәй ваҡиға булған? 9. Ҡағыҙҙы ... уйлап тапҡан. 10. Төшөп ҡалған һүҙҙе яҙығыҙ: Бөйөк Ебәк ... БАШҠОРТОСТАН ТАРИХЫ БУЙЫНСА ДӘРЕС ПЛАНЫ Друзья! Гордитесь – целый мир Узнает, сколь могуч башкир! П.М.Кудряшев Тема: Башҡорттар 1812 йылғы Ватан һуғышында һәм сит ил походтарында Маҡсат: 1.Башҡортостан тарихында булған данлыҡлы ваҡиғаларҙы өйрәнеүҙе дауам итеү. 2. Башҡорттарҙың һәм башҡа халыҡтарҙың Тыуған илгә тоғролоҡ, ҡаһарманлыҡ сифаттарын күрһәтеү. 3. Халыҡтың тарихи үткәндәре менән ғорурлыҡ һәм илһөйәрлек тойғолары тәрбиәләү. Йыһаз:видеопроектор Дәрес-презентация Яугирҙарҙың ҡаһарманлығы тураһында халыҡ ижады. П.М.Кудряшев. – мәғлүмәттәрҙе уҡыусылар өйҙә әҙерләп килә. Дәрес барышы Дәрес планы 1.Һуғыш алдынан. Һуғышҡа әҙерлек. 2. Башҡорт яугирҙары һуғышта. 3. 1813-1814йй. сит ил походтарында ҡатнашыу. 4. Яугирҙарҙың ҡаһарманлығы тураһында халыҡ ижады. П.М.Кудряшев. I. Инеш һүҙ. Беренсе Ватан һуғышында еңеүгә быйыл 200 йыл тула. Был данлыҡлы ваҡиға бөтөн Рәсәй өсөн әһәмиәтле һәм дәүләт кимәлендә билдәләнәсәк. Рус ғәскәрҙәре менән бер сафтарҙа башҡорттар ҙа йән аямай һуғышҡанлығы тураһында беҙ беләбеҙ инде. Бөгөнгө дәрестә беҙ тағы ла шул данлы йылдарға әйләнеп ҡайтып, башҡорт полктарын ойоштороу, яугирҙарҙың ҡоралы, һуғыш барышы тураһында ентеклерәк өйрәнербеҙ. Шулай уҡ, халыҡтың яугирҙарға арнап сығарған ауыҙ-тел ижады ҡомартҡыларын да иҫкә төшөрөрбөҙ. 1. Һуғыш алдынан. Һуғышҡа әҙерлек. - Хәтергә төшөрәйек:Рус дәүләтенә ҡушылғанда башҡорттар ниндәй йөкләмәләр алғайны? (яһаҡ, хәрби хеҙмәт: Рәсәйҙең көньяҡ-көнсығыш сиктәрен һаҡлау һәм ул алып барған һуғыштарҙа ҡатнашыу). - 1798й. ниндәй ваҡиға була? (кантон идаралығы индерелә, башҡорттар хәрби казактар ҡатламына күсерелә). - Хәрби ҡатламға күсерелеү нимәне аңлата? (уҡыусылар яуап бирә) Шулай итеп, француздар Рәсәйгә баҫып ингәнгә тиклем үк, 1805-1807йй. уҡ башҡорттар Франция менән һуғышҡа йәлеп ителгән. XIXб. башында Рәсәй ғәскәрендә башҡорттар һан буйынса рустарҙан ҡала икенсе урында торған. Дәреслек менән эш: “1805й. декабрь аҙағында Ырымбур крайынан 600 ҡалмыҡ, 1000 Ырымбур һәм Силәбе казактары, 7000 башҡорт рус ғәскәрҙәренә өҫтәлмә көс итеп ебәрелгән” (188-се бит). Был һуғыштарҙа ҡыйыулыҡтары, яугирлыҡ һәләттәре менән дан алып, 1807й. Тильзит килешеүенән һуң башҡорт полктары тыуған яҡҡа ҡайта. - Ләкин Наполеондың Рәсәйгә баҫып инеү ҡурҡынысы барлыҡҡа килгәс, 1811й. апрель – 1-се һәм 2-се башҡорт полктарын ойошторола һәм көнбайыш сиктәргә ебәрелә. - 1812й. 12 июнь – Наполеон 500-меңлек армияһы менән Неман йылғаһы аша сығып Рәсәйгә ябырыла. Тыуған ил һағына Рәсәйҙә йәшәгән бөтә халыҡтар ҙа күтәрелә. Шулай итеп, 1811-1812йй. Ырымбур губернаһында 45 полк ойошторола, шул иҫәптән 500-р кешенән торған 28 башҡорт полкы (табл.189-сы бит). Икешәр ат, хәрби кейем, ҡорал – үҙҙәренеке. Бынан тыш башҡорттар армия файҙаһына 500 мең һум аҡса, 4139 иң яҡшы ат биргән. - Башҡорт аты тураһында мәғлүмәт (һүрәт): Азия дала аттары менән тарпандарҙан килеп сыҡҡан. Кәүҙәһе ҙур түгел, көслө, сыҙамлы, тояҡтары ныҡ. Тыңлаусан, өркөп бармай, оҙайлы юлдарҙа сабып һәм юртып барыуға һәләтле булыуы һыбайлы яугирға ҡорал менән эш итергә мөмкинлек биргән. Видеопроекторҙан слайдтар ҡарау - Башҡорттарҙың хәрби кейеме: берҙәм хәрби кейем кейгән регуляр рус ғәскәренән айырмалы рәүештә, башҡорттар үҙ кейемдәрендә булғандар. Күк йә аҡ төҫтә буҫтау бишмәт, бишмәт төҫөндә ҡыҙыл лампастар һалынған киң салбар, осло түбәле аҡ кейеҙ бүрек, күн портупея, итек. - Башҡорттарҙың яу ҡоралдары: һөңгө, ҡылыс, уҡ-һаҙаҡ. Мылтыҡ, пистолет, тимер күлдәк бик һирәк күренеш булған. Тактика (189-сы бит). 2. Башҡорт яугирҙары һуғышта. - Һуғыштың тәүге осоронда хәрби операцияларҙа 1-се һәм 2-се башҡорт полктары ҡатнаша: 16 июнь Вильно, 16 июль – Кобрин ҡалаһы янында. Бында француздарҙың 2 мең һалдаты үлтерелгән, 2382 һалдат, ш.и. 76 офицер, 2 генерал әсиргә алынған. 27 июль Себастианиҙың дивизияһын ҡыйратыуҙа ҡатнаша. 26 август – Бородино һуғышы (карта). - Һөжүмде кире ҡайтарырға әҙерлек осоронда башҡорт атлы полктары Наполеон ғәскәренең тылында хәрәкәт итә, разведкалар алып бара һәм дошманды эҙәрлекләүҙә ҡатнаша, дошмандың иғтибарын ситкә йүнәлтеп, төп рус ғәскәрҙәренә хәл иткес алыштарға әҙерләнергә мөмкинлек бирә. - Ноябрҙән башлап дошманды Рәсәй сиктәренән ҡыуып сығарғанға тиклем башҡорт полктары Волга буйы ополчениеһы составында һуғыша. Һығымта: Ватан һуғышы.Шулай итеп, Наполеондың “еңелмәҫ” армияһын ҡыйратыуҙа ҡатнашып, башҡорттар ҡыйыулыҡ, етеҙлек, мәргәнлек һәм яугирлыҡ сифаттары менән дан яулайҙар. 1812й. 25 декабрь император Александр I Ватан һуғышында рус ғәскәрҙәренең еңеүе тураһында манифест иғлан итә. Йй. сит ил походтары Уҡытыусы һүҙе:Ырымбур губернаһынан барған регуляр булмаған полктар, шул иҫәптән башҡорттар ҙа, Европаны француз ғәскәренән азат итеүҙә ҡатнаша.
Карта буйлап башҡорт ғәскәрҙәре юлынан: Варшава – Бреславль – Данциг – Берлин – Глогау – Лейпциг – Дрезден –Гамбург – Эрфурт – Веймар – Франкфурт – Париж – Европаның башҡорт полктары азат итеүҙә ҡатнашҡан иң эре ҡалалары. Башҡорттарҙың 1-се, 2-се, 5-се, 8-се, 9-сы, 12-се, 13-сө, 14-се, 15-се полктары дошманды эҙәрләй-эҙәрләй Парижға барып ингән. Был полктарҙың бөтә яугирҙары ла “1814 йылдың 14 мартында Парижды алған өсөн” көмөш миҙалы менән, ә 1812 йылғы Ватан һуғышында ҡатнашыусыларҙың һәммәһе лә “1812 йылғы һуғыш иҫтәлегенә” көмөш миҙалы менән бүләкләнә. Унан тыш иң ҙур батырлыҡ күрһәткән милләттәштәребеҙ III һәм IV дәрәжә Изге Анна, IV дәрәжә Изге Владимир ордендарына лайыҡ булалар. Һығымта: Сит ил походтары.Шулай итеп, француздарҙан “төньяҡ амурҙары” ҡушаматы алып, немец шағиры Гетела ҡунаҡта булып, Шварц ҡалаһы ҡорамында иҫтәлеккә уҡ ҡалдырып, башҡорт яугирҙары еңеү менән тыуған яҡтарына ҡайталар. 1811-1813йй. башҡорт кантондары ғына һуғышҡа 27 мең яугир оҙата. Бынан тыш 12 мең башҡорт сик буйҙарында һаҡта тора. Тоғролоҡ, илһөйәрлек, Тыуған ер, ил өсөн яуаплылыҡ тойғолары юғары дәрәжәлә үҫешкән башҡорттар Рәсәйҙең артабанғы хәрби походтарында ла ҡатнашалар. 4. Яугирҙарҙың ҡаһарманлығы тураһында халыҡ ижады. Халыҡ батырҙарын ололап ҡаршы ала: “Яуҙан ҡайтҡан батырҙарҙың арҡаһынан ҡағығыҙ…” – кем әйткән был һүҙҙәрҙе? (Байыҡ сәсән) Йырҙар, легендалар, хикәйәттәр, бәйеттәр сығарылған. Әҙәби, музыкаль әҫәрҙәр яҙылған, һынлы сәнғәт, скульптура әҫәрҙәре ижад ителгән, бейеүҙәр һалынған был данлы ваҡиғалар тураһында. Беҙ бөгөнгө дәрестә телдән телгә тапшырылып, башҡорт халыҡ ижадының иң сағыу биттәрен тәшкил иткән халыҡ йырҙарын ғына иҫкә төшөрәйек. Һүҙ уҡыусыларға бирелә:халыҡ йырҙары, уларҙың тарихтарын һөйләү һәм йырҙарҙы тыңлау. Бер уҡыусы рус шағиры, декабрист П.М.Кудряшев тураһында һөйләй.
Әҙәбиәт йылына арналған әҙәби-музыкаль кисә “Йәшәү бәхете” Башҡортостандың халыҡ яҙыусыһы Зәйнәб Биишева Сценарий авторы: Рәхимова Т.Х., тарих һәм мәҙәниәт уҡытыусыһы “Йәшәү бәхете” Әҙәби-музыкаль кисә Маҡсат: 1. Башҡортостандың халыҡ яҙыусыһы З.Биишеваның ижады тураһындағы белемдәрҙе киңәйтеү. 2. Әҙибәнең ижад һәм тормош юлын тәрәнерәк өйрәнеү. 3. Милли әҙәбиәткә, мәҙәниәткә һаҡсыл ҡараш, һөйөү тәрбиәләү. Алып барыусы: Бөйөклөк ул туй бүләге түгел, Дан, дәрәжә түгел бөйөклөк. Ярап, һорап алып булмай уны, Бик-бик теләһәң дә, һөйөклөм! Бөйөклөктө раҫлап алып булмай, Ҡорал көсө менән, үс менән. Ысын бөйөклөктәр яуланалар Оло йөрәк, изге эш менән, тип яҙғайны үҙенең “Бөйөклөк” тигән шиғырында Башҡортостандың халыҡ яҙыусыһы, С.Юлаев ис.Дәүләт премияһы лауреаты Зәйнәб Биишева. 90 йылға яҡын ғүмер кисереп, халҡының тарихи үҫеш юлын бергә үткән, заманының ғәм-хәсрәттәрен дә, шатлыҡ-ҡыуаныстарын да йөрәге аша үткәргән Ил Инәһе үҙен бөйөктәр рәтенә индермәгәндер ҙә бәлки. Ләкин беҙ беләбеҙ: З.Биишева- башҡорт әҙәбиәтенең үҙенсәлекле, һәр жанрҙа ла ҡолас ташлап ижад иткән, ә Көнсығыш ҡатын-ҡыҙҙары араһында иң беренсе булып трилогия яҙған һүҙ оҫтаһы- Бөйөк Һөнәрсе! Бөгөнгө әҙәби-мәзыкаль кисәбеҙ Әҙибәгә арнала. I. Тормош юлы: “Әсеһен дә күрҙем, сөсөһөн дә…” 1-се уҡыусы:З.А.Биишева 1908 йылдың 2(15) ғинуарында хәҙерге Күгәрсен районы Төйөмбәт ауылында донъяға килгән. (З.Биишеваның үҙенең хәтирәһенән өҙөк уҡый). 2-се уҡыусы:Әсеһен дә күрҙем, сөсөһөн дә, Үкенесем ерҙә ҡалманы. Тик, шулай ҙа, донъя, гүзәл донъя, Һине һөйөп танһыҡ ҡанманы. Ҡырыҫ булды минең барыр юлдар. Наҙлы сөсөлөктәр тойманым. Шуға, ахры, донъя,һине күреп, Һине һөйөп һис тә туйманым. 1-се уҡыусы:Был шиғырын яҙғанда З.Биишеваға 50 йәш була. Ғүмеренең алтынурталығы. Алтын юбилей. Ә алда әле тағы ла күп йылдар һәм бик күп, һәр береһе алтын бөртөгө булып емелдәгән йырҙар… 2-се уҡыусы:Йылдар, йылдар, һандуғаслы йылда, Көрәш менән үткән шат йылдар… Онотолмай, һис тә онотолмай, Күңелемдә йәшәй йыр булып, “КИМ” йөрәкле сая ҡыҙ булып. 1-се уҡыусы:“Үҙе кәүҙәгә әллә ни ҙур ҙа түгел ине, әммә үҙенең ғәжәйеп тос, үҙенсәлекле ижады менән мөһабәт тауҙай булып һынлана. Ул тау, әйтерһең, бер тылсымлы әкиәт донъяһы, ҡуйынында ниндәй генә хазиналар юҡ…”Йәнле хәрефтәр”ҙән башлап “Яҡтыға” тигән трилогияһына саҡлы заманыбыҙҙың оло йөрәкле художнигының ижади үҫеш юлы сағыла” – тип яҙғайны Раил Байбулатов Әҙибәнең тыуыуына 90 йыл тулғанда. Ошо урында халҡыбыҙҙың “Ҡарама беләккә, ҡара йөрәккә” тигән хаҡ һүҙҙәрен әйтмәү мөмкин түгел. II. Нәфис һүҙ оҫталары бәйгеһе Алып барыусы:Ә хәҙер төрлө синыф уҡыусылары араһында З.Биишеваның шиғырҙарын һөйләү буйынса бәйге ойошторабыҙ. III. Йырсылар бәйгеһе – “Йәшәһен йыр” Алып барыусы:Йыр яратам, ярһып бер йырлаһам, Ҡанатланам, күккә ашам мин. Тыуған ергә ырыҫ, бәхет яулап, Ал таң булып һыҙылып атам мин. Йыр яратам, дәртһеп бер йырлаһам, Мин ҡеүәтле, гүйә бәһлеүән, Йән сәмләнә ашҡыныулы, наҙлы Илаһи бер сихри моң менән. 1-се уҡыусы: - Йырлама һин, - тиҙәр, - килен кеше! Йырлау уҙамандар эше! Яҙыҡ була, тыйыл! Ярамай! Ә мин йырлай бирәм, (йәнем йыр бит!) Ярамайға һис тә ҡарамай. З.Биишеваның шиғырҙары үҙҙәренән-үҙҙәре йырлап тора һәм күп кенә композиторҙарыбыҙ уларҙы көйгә һалған: “Йырлайым мин” - З.Исмәғилев, “Йырҙарым” - Х.Әхмәтов, “Маҡтау йырла, шағир” - Ш.Ҡолбарисов, “Туған телем”- А.Ҡобағошов “Миләш” - Н.Дауытов, “Алтын балдаҡ”- Ә.Хәлфетдинов. 2-се уҡыусы:Ә һеҙ беләһегеҙме, “Алтын балдаҡ” һәм “ Миләш” шиғырҙарын З.Биишева үҙенең тормош иптәше, беҙҙең яҡташыбыҙ- Баймаҡ районы Иҫән ауылы егете Ғәзиз Әминевҡа арнап яҙған. Улар әҙибә Баймаҡ районында эшләгән саҡта танышып ҡауышҡандар. Өс ул тәрбиәләп үҫтергәндәр: Юлай, Тельман, Дарвин. Алып барыусы:Ә хәҙер йыр бәйгеһен башлайбыҙ – һәр синыф үҙе һайлаған йырҙы башҡара. IV. Йәшәү бәхете 1-се уҡыусы:Йәшәү бәхете – күңел сафлыҡта, Йәшәү бәхете – дуҫлыҡ, хаҡлыҡта. Йәшәү бәхете – илең, халҡың өсөн Хеҙмәт аша тыуған шатлыҡта. Алып барыусы:Был донъяға бөтә кешеләр ҙә бер иш- илап тыуа. Ләкин ҡатмарлы, һикәлтәле тормош юлын сағыу, зауыҡлы итеп йәшәп, үҙенән һуң мәңге өҙөлмәҫ моң, дәртле йыр, бөйөк исем ҡалдырыу бәхете һәр кемгә лә бирелмәгән шул. Ә бына Халыҡ яҙыусыһы З.Биишева бындай бәхетте кисерҙе. 2-се уҡыусы:Йондоҙҙарға ҡарағыҙ! Улар ҙа бит төрлөсә яна: берәүҙәре һүрән генә, икенселәре – яҡтыраҡ… Ә ҡайһы берҙәре әллә ҡайҙан балҡып, нур сәсеп торалар! Кешеләр ҙә йондоҙҙарға оҡшаған бит! З.Биишева – шул сағыу йондоҙҙарҙың береһе инде! “Тик яҡшылыҡ ҡала яҡшыларҙан, Таң сулпаны кеүек яҡтырып,” - тигән шиғыр юлдары уның үҙенә тап килеп тора. Алып барыусы:Данлы ла, шанлы ла тормош һәм ижад юлы үткән З.Биишева. Хеҙмәтенә күрә хөрмәтен дә татыған, уңыштарҙан бейеклектәргә лә күтәрелгән, үс-мәкер алдында аптырап та ҡалған, һағыш-ҡайғыларҙан бөгөлөр сиккә лә еткән, сәмләнеп яңынан күтәрелгән саҡтары ла бик күп булғандыр Уның. Ләкин шуныһы асыҡ: ижадының һәр юлы йөрәк ҡаны менән һуғарылған. 1-се уҡыусы:Эшһеҙлектең еме булып, йылтырап Тыуманы был йөрәк ҡаным-йырҙарым. 
Не нашли, что искали? Воспользуйтесь поиском по сайту: ©2015 - 2024 stydopedia.ru Все материалы защищены законодательством РФ.
|
Дәресте йомғаҡлау
б) Инглиз археологы ... Урта диңгеҙҙә урынлашҡан ... утрауын ҡаҙып тикшергән. Бында ул ҡурҡыныс януар ... йәшәгән ... тапҡан.
